‘Denk groot, doe klein’. Dat hield burgemeester Pieter Broertjes van Hilversum de inwoners van zijn stad voor op de nieuwjaarsbijeenkomst van de gemeente. In die oproep, geïnspireerd door het boek ‘Groter denken, kleiner doen’ van Herman Tjeenk Willink zit de oplossing van (veel) van de maatschappelijke problemen waarmee we worden geconfronteerd. Ik zie veel frustratie. Niet over het feit dat het met Nederland niet goed gaat, want we zijn goedbeschouwd het gelukkigste land ter wereld. Maar doordat het geluk wordt bedreigd door lethargie. Dat is een mooi woord voor een gevoel van machteloosheid, onverschilligheid, gebrek aan daadkracht. Er is een gebrek aan handelingsbekwaamheid. Politici zijn kanjers in het benoemen van problemen, maar kijken weg als het gaat om de pijn die bij de oplossing hoort. Een meerderheid van Nederland is tegen het vuurwerk. Maar politieke partijen en belangengroepen buitelen over elkaar als het gaat om de oplossing, een volledig verbod. ‘Het zal de problemen verergeren’, gilt de vuurwerkbranche en VVD en CDA buigen. So what? We stoppen ermee, we zien erop toe dat een verbod wordt nageleefd en we accepteren de consequenties die erbij horen. Paar jaar pijn lijden en dan is het over. We hunkeren naar besluitvaardigheid. Pieter Broertjes kreeg tijdens zijn nieuwjaarsbijeenkomst een ovationeel applaus van meer dan 1000 mensen (een doorsnee van de Hilversumse bevolking) toen hij zich uitsprak voor een vuurwerkverbod. Nu nog door grijpen Pieter: denk groot!
Greep op problemen kwijt
Behalve gebrek aan vermogen om te handelen, gaat er een verlammende werking uit van de tomeloze controledrang van een overheid die zijn greep op de maatschappelijke problemen kwijtraakt. Den Haag ziet de oplossing in het beknotten van de vrijheid van zijn bevolking. Maar de oplossing zit juist in het vergroten van die vrijheid. De nieuwe werkelijkheid vraagt om onorthodoxe oplossingen. Het oude concept gestoeld op het idee van een sterke centrale aansturing is dood. Het leeft nog uitsluitend omdat het is aangesloten op een infuus: meer repressie en centralisme zullen de oplossing niet brengen. Die zit in het delegeren van uitvoeringskracht dieper in de samenleving, een overheid die vriendelijker wordt jegens zijn burgers, de ingewortelde argwaan laat varen, bevoegdheden overdraagt en de oplossingen faciliteert die uit de samenleving komen, niet via het filter van politieke belangen.
Civil society
Herman Tjeenk Willink, minister van Staat, schreef er een boek over, een mooie invulling van de civil society. De civil society is de samenleving waarin de invloed van burgers groter wordt en die van beroepsbestuurders en politici kleiner. Professionels, zo zegt Tjeenk Willink, ervaren in de praktijk het effect van de stapeling van problemen. Professionals zijn door hun grote kennis van de praktijk de beste partij om oplossingen te bedenken en ze toe te passen. Geef ze die kans! Dat vraagt om transformatie van een controlerende naar faciliterende overheid. Niet met het boeteboekje in de hand, maar met een arm om de schouder. Zorgprofessionals weten hoe ze de zorg het best kunnen organiseren. Mensen in de wijk, dus ook in volkswijken, weten heel goed welk maatschappelijke klimaat ze in hun omgeving preferen. Ze zijn ongetwijfeld in staat om met een beetje hulp hun wensen te benoemen, te realiseren en er verantwoordelijkheid voor te nemen. Je laat door vuurwerk geen wijk verpesten die je zelf hebt kunnen vormgeven. Je laat de problemen alleen op hun beloop als je niet gelooft in van bovenaf opgelegde oplossingen.
Kan het werken?
Jazeker. In Hilversum werd vijf jaar geleden de onroerend goed belasting op bedrijfspanden op voorstel van het bedrijfsleven vrijwillig met 10% verhoogd. Het geld wordt door de gemeente geïncasseerd en vermeerderd met 100.00 euro subsidie in een pot gestopt die Stadsfonds heet. Zo komt jaarlijks een miljoen euro beschikbaar. Geld dat ondernemers stoppen in gezamenlijke initiatieven die het algemeen belang dienen. Resultaat? De organisatiegraad in de stad nam toe, er worden jaarplannen ontwikkeld, het leefklimaat verbetert, de sociale binding wordt groter, het verantwoordelijkheidsgevoel neemt toe en de lokale economie kreeg een impuls.
Dat er in het politieke systeem zélf destructieve elementen zitten bleek toen bij een evaluatie van de positieve resultaten van het Stadsfonds in een gemeentecommissie een van de politieke partijen ervoor pleitte om de controle op de bestedingen van gemeentewege te versterken…. Altijd weer die zucht naar controle. Het is de behoefte om greep te houden die de kosten verhoogt, niet zozeer de dienstverlening zelf. Het college van Pieter Broertjes weerstond de controledrang en verdient daarvoor een compliment.
Kijk wat je zelf kunt doen
‘Denk groot, doe klein’, zei de burgemeester van Hilversum dus op de nieuwjaarstoespraak. Ik interpreteer het zo: hou de grote lijnen en de toekomst in het oog, koester de droom en het ideaal, maar kijk vooral wat je er zelf, op jouw niveau toe kunt bijdragen. Downsize je persoonlijke belang en zet het collectieve meer centraal. De samenleving is te ingewikkeld geworden om hem aan Den Haag over te laten. De oplossing ligt in de haarvaten van de wijken, de bedrijven en de zorginstellingen. Het zal politici pijn doen, want het betekent afstand doen van macht. Besluitvormingsprocessen zullen er anders gaan uitzien, de greep van het geld vermindert. Geluk en welzijn krijgen een prominentere plek dan het efficiency denken, geld verdienen wordt het resultaat van goed handelen en niet het doel. Ruim baan dus voor de civil society.
‘Denk groot, doe klein’: een mooi voornemen voor 2020. Zo worden we van lijders tot leiders.
TON VERLIND
Comments