Publieke omroep rekent zich koning met nietszeggende cijfers

Nieuws scoort op tv, maar met het gat op rechts weet de publieke omroep niet goed raad

Geen ijs is gladder dan dat van de kijk-en luistercijfers. Die vormen een enigszins explosief mengsel van meten en weten en de uitleg die je eraan kunt geven. Wie de rapportages van de NPO leest raakt wezenlijk onder de indruk. De omroep is trots op zijn bereik van ruim tachtig procent van het publiek, waarin de bestuurders het bewijs zien dat de publieke omroep er echt voor iedereen is. In het kader van de actie ‘stop het wegbezuinigen van de publieke omroep’ (een vals frame, omdat de publieke omroep helemaal niet wegbezuinigd wordt) halen beleidsadviseurs van het bestel de cijfers met verve aan om te bewijzen hoe succesvol de programma’s zijn.  Maar wat zeggen die cijfers nou precies?

Iedereen telt mee

Volgens de definitie van het Nationaal Media onderzoek geldt dit als bereik: het aantal kijkers of luisteraars dat minimaal 1 minuut aaneengesloten heeft gekeken. Dus als je bij het zappen van de ene naar de andere zender even blijft staan op de NPO om een slok van je kop thee te nemen, dan tel je in de bereikcijfers al mee. Het is een leuk gegeven voor de verkopers van reclamespotjes die meestal niet langer dan 20 seconden duren, maar het zegt niets over de motivatie van deze keuze en de betekenis ervan voor de programma's. Toch wordt dit cijfer veelvuldig in de strijd geworpen, ook omdat het er indrukwekkender uitziet dan sommige kijkcijfers, waarin je pas meetelt als je een langere tijd hebt gekeken of geluisterd. Die kijk- en luistercijfers hebben al lang niet meer de omvang die ze ooit hadden..

Neem radio, waar bijvoorbeeld NPO Radio1 volgens de NMO Luistercijfers van april 2025 een maandbereik heeft van 3,8 miljoen luisteraars die gemiddeld 11 minuten luisterden. NPO Radio 3 heeft een bereik van 2,6 miljoen luisteraars die gemiddeld 3 minuten en 51 seconden naar de zender luisterden. Grote aantallen, maar toch met een geringe betekenis als je er de luistertijd naastlegt, los nog van het feit dat het statistische gemiddelden zijn die niet zoveel zeggen over de sympathie die de diehards (dus de veelluisteraars) hebben voor hun favoriete zender. Hoeveel luisteraars volgen deze zenders een substantieel deel van de dag? 

Bereikcijfers zeggen niet zoveel 

De term ‘het bereik van de publieke omroep is meer dan tachtig procent’ zegt dus weinig over de inhoudelijke effectiviteit van de publieke omroep. Ook de impact van de programma’s wordt gemeten en de publieke waarden, maar wat daarvan de definities zijn is uit de toelichting die je op internet vindt niet af te leiden. Het zullen ongetwijfeld mooie cijfers zijn, omdat ze alleen gemeten kunnen worden onder mensen die daadwerkelijk luisteren en kijken en dus vermoedelijk positief zijn, terwijl het minstens zo interessant zou zijn om te weten wat van de grote  groep niet-kijkers en -luisteraars het argument is om de publieke omroep te mijden. Het ligt voor de hand dat wie langere tijd naar een programma kijkt of luistert de inhoud daarvan waarschijnlijk ook kan waarderen. Deze scores zijn dus van gering belang. 

Nieuws en achtergronden scoren

De dagelijkse kijkcijferanalyses van Tina Nijkamp op haar Instagram-account geven een interessant beeld van de waardering voor de publieke omroep. Het valt op dat nieuwsprogramma’s een goede score hebben. Wat het ook goed doet op televisie zijn programma’s met een authentieke inhoud: niet de opgeblazen Randstedelijke ego’s, niet de schreeuwerige achter de tekentafel bedachte amusementsprogramma’s met nepjury’s of de egodocumenten van beginnende documentaire makers, op zoek naar hun roots.  En ook het pimpen van oude succesformules wordt niet per definitie door de kijker gewaardeerd, hetgeen presentator Herman van der Zandt laat zien met de remake van het KRO-NCRV-programma De Reünie, dat in zijn oorspronkelijke (authentieke) vorm wel een succes was. Voetbal (een genre waar volgens Jan Slagter van Omroep MAX en Taco Zimmerman van AVROTROS op bezuinigd kan worden) is volgens de analyses van Tina Nijkamp evenmin de kijkcijfertopper waarop de NOS zich graag laat voorstaan.

De publieke omroep is op zijn best als het gaat om serieuze educatie, nieuws en achtergronden en evenementen, waarbij televisie nog altijd een belangrijke verbindende (een van de hoofdtaken van de NPO) rol speelt.

 Wat valt op?

Met een score van tegen de miljoen kijkers is het commerciële VI met Johan Derksen de publieke omroep onbetwist de baas waar het gaat om het vullen van het informatiegat op rechts. De verhouding van de publieke omroep met het conservatieve deel van de Nederlandse kiezers blijft een problematische. WNL is weinig uitgesproken, Ongehoord Nederland met een presentator als Raisa Blommestijn een karikatuur van zichzelf, het rechtse profiel van de TROS is verdampt, de liberale AVRO laat zich niet meer op een mening voorstaan en kiest voor een neutrale, dus tamelijk onuitgesproken positie.  Redelijke scores halen de talkshows, EVA (AVROTROS) en Renze (RTL). Bar Laat (BNNVARA) blijft met wisselende en tegenvallende kijkcijfers het zorgenkindje in talkshowland.

Informatieve programma’s zijn in het algemeen succesvol met uitzondering van Nieuwsuur dat over de hele linie gemiddeld een lage score haalt tussen de 350.000 en 400.000 kijkers. Dat is weinig voor een serieus journalistiek programma dat hiermee de tol betaalt voor de degelijke, maar voorspelbare, routinematige, sombere aanpak waarmee het buigt onder het eigen soortelijke gewicht.

Moraal van het verhaal

De publieke omroep sust zich teveel in slaap met een gefingeerd succes, gebaseerd op bereikcijfers in plaats van kijkcijfers die de werkelijke appreciatie voor een programma weergeven. Nieuws, achtergronden bij het nieuws, educatie en verdiepende programma’s zouden meer prioriteit moeten hebben, met alle aandacht voor vernieuwing in de formats en een beter evenwicht tussen de analyse van problemen en het zoeken naar de oplossingen ervan. Behalve serieus, mag het ook luchtiger, met authentieke presentatoren als personalities, waaraan kijkers zich kunnen spiegelen en het mag humoristischer en getuigend van een grotere blijmoedigheid. Er wordt veel gepraat op de Nederlandse radio- en televisie. Hielden redacteuren ooit voorgesprekken met gasten, zodat het uitgezonden deel van een interview louter de belangrijke nieuwsfeiten bevat, nu lijkt het erop dat juist die volledige voorgesprekken, inclusief alle irrelevante ruis worden uitgezonden, waardoor de kern ondersneeuwt. Hoewel het niet tot het natuurlijke leefgebied van de publieke omroep behoort, zou er meer aandacht moeten zijn voor een journalistiek volwassen invulling van het gapende informatiegat op rechts. Educatie en informatie zouden prioriteit moeten hebben,  amusement en drama zijn genres waarmee die informatieve taak ondersteund kan worden. Het belang van sport kan gerelativeerd worden en dat van het verbindende karakter van evenementen zou meer benadrukt mogen worden, maar ook in de aanpak daarvan is een opfrisbeurt dringend gewenst.

TON VERLIND