Media verslaan de crisis niet, ze maken hem

Uren hebben journalisten vorige week gevuld met speculaties over de vraag waarom staatssecretaris Nora Achahbar besloot uit het kabinet te stappen. Ze motiveerde haar vertrek met het algemene argument dat ze niet verder wilde in zo’n gepolariseerd klimaat. Dat werd door haar niet gespecificeerd. Media en individuele journalisten die je tegenwoordig vaker aan het woord hoort en ziet dan de hoofdrolspelers in het politieke spel, maakten ervan dat in de boezem van het kabinet racisme heerst. Er werd gesproken over een ‘shitshow’, ‘een bende’, waardoor een zweem van racisme en discriminatie ontstond. Om de drie zinnen werd er weliswaar bij vermeld dat dit speculaties betroffen en concrete voorbeelden of verklaringen uit de eerste hand ontbraken. Maar als je een boodschap  vaak genoeg herhaalt, al dan niet voorzien van een disclaimer, ontstaat er een frame, dat zich als een wurm vastzet tussen de oren. Zo wordt een verzonnen werkelijkheid, al snel de echte werkelijkheid.  

Kamerleden hoorden het van journalisten

Twee NSC-kamerleden, waarvan we tot nu toe nog geen indrukwekkende prestaties mochten zien, Femke Zeedijk en Rosanne Hertzberger, gebruikten het vermeende racisme als argument om op te stappen.  Zij zijn nu in een deel van de publieke opinie de helden, de achterblijvers zijn de losers. Zo is er via de media een werkelijkheid ontstaan, waarvan we niet weten hoever die van de echte realiteit afstaat. Of eigenlijk weten we het wel: het verwijt dat het kabinet zich schuldig maakt aan racisme kwam van niet nader genoemde ‘bronnen in de omgeving van het kabinet’. Die ‘bronnen’ werden gelinkt aan NSC. De entourage van deze partij ‘had vernomen’ , zonder daarvan zelf getuige te zijn, dat binnen het kabinet racistische termen waren gebezigd. Van wie hadden de NSC-woordvoerders dat gehoord? Van journalisten. Journalisten citeerden dus NSC-woordvoerders die zich op hun beurt weer beriepen op wat ze van journalisten hadden gehoord. Verzin ik het? Nee, ik citeer slechts het Algemeen Dagblad van deze ochtend (21 november 2024). AD: ‘Pijnlijk genoeg zeggen NSC-bronnen die influisterden dat in het kabinet het woord ‘halalvreters’ was gevallen inmiddels dat zij dat woord van journalisten hadden gehoord en na hadden gezegd’. We hebben dus een week lang op tv naar onzin-analyses zitten kijken en luisteren.

Een verzonnen werkelijkheid

De negativiteit die zo ontstond rond deze verzonnen werkelijkheid was voor twee kamerleden van NSC de reden om de pijp aan Maarten te geven. Achahbar heeft intusen in het SBS-programma ‘Hart van Nederland’ (of all places) tegengesproken dat ze binnen het kabinet getuige geweest zou zijn van racisme. ‘Ik lees bizarre uitspraken die niet kloppen. Ik ben niet weggegaan vanwege racisme. Het lijkt wel op het spel van vroeger waarbij je elkaar iets in het oor fluistert, aan het eind van de kring komt er dan een heel ander woord uit’, zegt ze  Dit leidt tot een bedenkelijke conclusie over functioneren van de media die kritisch zijn op alles en iedereen, behalve zichzelf. Ze beschrijven niet de crisis, ze maken hem, met de vele talkshows op tv voorop en de publieke omroep, die zo graag verbindt, notabene in the lead.

Intussen lijkt het alsof er drie parallelle werkelijkheden zijn ontstaan. Die van de politiek waar de partijen die doof en blind waren voor de problemen die de afgelopen decennia in de samenleving ontstonden zich nu uitputten in het scheppen van een klimaat waarin elke aangedragen oplossing tot mislukken gedoemd is. Ze worden geholpen door de media die het druk hebben met het scheppen van hun eigen werkelijkheid omdat ophef en vertier nu eenmaal scoren en dus verkopen. En tot slot is er de werkelijkheid waarvan ik zelf deel uitmaak en die zich deels afspeelt in achterafzaaltjes waar je geen journalisten tegenkomt, wel bezorgde maar buitengewoon redelijk denkende Nederlanders die zich niet uitputten in racistische termen. Ze steken de handen uit de mouwen, nemen verantwoordelijkheid, hebben wel moeite met de omvang van de problemen maar houden de boel draaiende. Het is dat stuk Nederland dat in de beeldvorming verloren dreigt te gaan. Als we maar lang genoeg volharden in deze self-fulfilling prophecy zal de verzonnen werkelijkheid de echte realiteit spoedig inhalen. Ooit vielen de drie werkelijkheden goeddeels samen. Op dit moment lijken ze los van elkaar te staan. Dat doet verlangen naar een nieuwe vorm van journalistiek: stick to the facts, stop met het overwaarderen van dat wat je op X leest en stort je in de haarvaten van de samenleving. Waar in deze fundamentele discussie kom ik de (ingedommelde) opleidingen voor journalistiek tegen?

TON VERLIND